Một tác phẩm nghệ thuật luôn đi kèm vớ tài liệu hướng dẫn còn gọi là tài liệu xuất xứ, nó chứng minh lịch sử ra đời và tồn tại của tác phẩm. Một tác phẩm nghệ thuật gọi là nguyên bản khi nó có chữ ký của người nghệ sỹ. Thật không may là đang tồn tại một số lượng khổng lồ các tác phẩm nghệ thuật đang được chào bán với nguồn gốc giả mạo hoặc có nguồn gốc bị nghi ngờ, đặc biệt là trong các cuộc đấu giá trực tuyến hay những trang website nghệ thuật đăng giá cố định. Đặc biệt vấn đề nguồn gốc bị nghi ngờ nhiều nhất là tại các cuộc đấu giá trực tuyến.
Để đánh lừa người mua thiếu kinh nghiệm, người bán hàng vô đạo đức thường nói rằng họ có minh chứng về nguồn gốc hoặc lịch sử sở hữu tác phẩm nghệ thuật, mà thực tế là họ không hề có. Một lời khuyên của các chuyên gia là trước khi đấu giá hoặc mua tác phẩm nghệ thuật, một việc quan trong bạn cần thực hiện là đảm bảo chắc chắn rằng tác phẩm có nguồn gốc chính xác, có tính hợp pháp và có thể kiểm chứng. Một trong những tài liệu chứng minh nguồn gốc có thể là những giấy tờ sau:
Một giấy chứng nhận sở hữu tác phẩm nghệ thuật tại Việt Nam
Giấy chứng nhận đã ký hoặc tuyên bố về tính xác thực từ một cơ quan có uy tín hoặc một chuyên gia về nghệ sĩ.
Một cuộc triển lãm hoặc một ga lơ ri danh tiếng dán nhãn xác thực trên tác phẩm.
Một tuyên bố, hoặc bằng lời nói hoặc bằng văn bản, từ các nghệ sĩ.
Một hoá đơn bán hàng ban đầu hoặc hoá đơn nhận trực tiếp từ các nghệ sĩ.
Một bộ phim hoặc ghi âm của các nghệ sĩ nói về tác phẩm nghệ thuật.
Một đánh giá của cơ quan được công nhận hoặc chuyên gia về nghệ sĩ.
Tên của chủ sở hữu trước đây của tác phẩm nghệ thuật.
Thư hoặc giấy tờ từ các chuyên gia công nhận hoặc cơ quan bình luận về tác phẩm nghệ thuật.
Báo hoặc tạp chí, bài báo đề cập đến hoặc minh hoạ tác phẩm nghệ thuật.
Một đề cập hay minh họa sử dụng hình ảnh, tên tác phẩm nghệ thuật trong một cuốn sách hoặc trong một danh mục triển lãm.
Thông tin bằng lời nói liên quan tới tác phẩm nghệ thuật bởi một người quen thuộc với giới làm nghệ thuật hoặc những người hiểu biết các nghệ sĩ và những người có đủ điều kiện có tiếng nói trọng lượng về nghệ thuật.
Tác phẩm nghệ thuật có nguồn gốc rõ rang hầu như luôn luôn làm tăng giá trị và những kỳ vọng về tác phẩm nghệ thuật. Ngồn gốc trung thực sẽ cung cấp những thông tin quan trọng và những cái nhìn sâu sắc về giai đoạn lịch sử hình thành và trải qua của tác phẩm nghệ thuật. Người bán hàng vô đạo đức biết giá trị của nguồn gốc làm nên giá trị thương mại của tác phẩm, do vậy họ thường chế ra một nguồn gốc dài dòng, phức tạp và gán cho một tác phẩm nghệ thuật. Có một tin tốt là nguồn gốc giả tương đối dễ để phát hiện trong hầu hết các trường hợp. Các hướng dẫn sau đây sẽ giúp bảo vệ bạn khỏi mua tác phẩm nghệ thuật với giả hoặc nguồn gốc có nhiều nghi vấn:
Không bao giờ đấu giá hoặc mua tác phẩm nghệ thuật mà không có tài liệu, hoặc chỉ báo về nguồn gốc của tác phẩm về người sở hữu trước đó.
Tài liệu mô tả nguồn gốc phải rõ ràng về chất liệu, kích thước, ngày ra đời, tên tác phẩm(nếu có)
* Bản sao thư từ, giấy chứng nhận và các tài liệu khác không phải là hình thức hợp lệ của nguồn gốc (trừ khi bản gốc đang ở một vị trí được biết, và có thể được truy cập và kiểm tra trực tiếp). Tài liệu phải được ký tay, đóng dấu tay hoặc đánh dấu bằng tay.
* Tất cả các chữ ký trên tài liệu phải được xác định, và thông tin liên lạc của tất cả những người ký tên phải được tìm thấy trong provenance và kiểm chứng được.
* Thông tin đầy đủ của những người sở hữu và bán trước đó tuyên bố sở hữu tác phẩm nghệ thuật. Cần có xác nhận rằng những người này thực sự tồn tại hoặc nếu không còn sống thì có thể con cháu họ những người thừa kế tác phẩm xác nhận về tác phẩm.
* Tên của các chủ sở hữu trước đó không cấu thành nguồn gốc hợp lệ của tác phẩm trừ khi họ có tên trong một bảng công bố của một bảo tàng hay một triển lãm là người từng sở hữu, hoặc được chính nghệ sỹ tuyên bố.
* Tên của chủ sở hữu tác phẩm nghệ thuật trước đó có thể kiểm tra được ở các nhà đấu giá trước đó đã thực hiện đấu giá tác phẩm thì có thể coi là hợp lệ.
* …
* Nếu bạn có bất kỳ câu hỏi nào về nguồn gốc của một tác phẩm nghệ thuật mà bạn đang suy nghĩ về việc mua, hãy liên hệ với một chuyên gia độc lập, đại lý, tư vấn, thẩm định trước khi mua. Sau khi bạn mua nghệ thuật có thể là quá muộn.
Tại Việt Nam chúng ta thì có thể thấy hầu như rất hiếm các giao dịch mua bán các tác phẩm nghệ thuật lại đi kèm với các tài liệu xuất xứ của tác phẩm, ít nhất như Giấy chứng nhận từ Cục bản quyền tác giả như hình minh hoạ ở trên. Về tương tai, khi những tác phẩm nghệ thuật ngày càng trở nên đắt giá cùng với việc ra đời những sàn giao dịch các tác phẩm nghệ thuật thì ngay từ bây giờ người sưu tập nghệ thuật nên lưu tâm đến những giấy tờ xuất xứ của các tác phẩm nghệ thuật.
Dưới đây là một số bức tranh đề rõ là bản sao sao lại từ bản gốc của hoạ sỹ Picasso, được một nhà in tại Israel in lại và bán trên mạng eBay, tranh được người yêu nghệ thuật mua về Việt Nam.
(Philip Nguyễn- Cựu học viên Sotheby’s Institute of Art tổng hợp, 27/10/2014)
